Stel, je bent er getuige van dat een leidinggevende uitvalt tegen een jonge medewerker. De manager heeft de reputatie dat hij snel gestresst raakt en in woede ontsteekt, maar dat hij zich achteraf altijd verontschuldigt. Hij is een zeer succesvolle en bekende Nederlander. En niemand van de organisatie, ook de directeur niet, heeft actie ondernomen om zijn problematische gedrag te stoppen. Wat doe je?
Dit is een van de scenario’s die voorbijkomen tijdens de Active Bystander training, waar mensen leren om te gaan met grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer. Diverse omroepen en mediabedrijven in Hilversum hebben hun personeel de afgelopen jaren deze training aangeboden, waaronder BNNVARA. Dit werd in de hand gewerkt door de reeks schandalen omtrent grensoverschrijdend gedrag, zoals bij De Wereld Draait Door, NOS Studio Sport en The Voice of Holland. De training, eigenlijk een soort assertiviteitstraining die medewerkers leert om pesten, intimidatie, racisme en seksisme aan te kaarten, wordt in Hilversum gegeven om de veiligheid op de werkvloer te verbeteren.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data111086952-db7436.jpg|https://images.nrc.nl/eyImHQG1UU4vkngRBZ3iLmyhDqo=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data111086952-db7436.jpg|https://images.nrc.nl/6J2ucGBoW6pSsmgdREXq_OT1Hio=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data111086952-db7436.jpg)
De met verschillende prijzen bekroonde training is ontwikkeld door de Britten Scott Solder en Su Nandy. Solder heeft decennia ervaring in de mediawereld onder meer bij de BBC en de radiozender LBC en schreef een populair boek over de psychologie van beïnvloeding. Wat leren mensen op de cursus?
Machtsverhoudingen
„We gebruiken veel assertiviteitstechnieken die zijn gebaseerd op de psychologie van beïnvloeding en overtuiging, en de taal die je kunt gebruiken om daar effectief in te zijn”, zegt Solder aan de telefoon vanuit Londen. „We combineren dat met interactiviteit, zodat mensen die de training volgen, kunnen oefenen met die technieken op basis van scenario’s die we ze voorleggen. Het gaat er uiteindelijk om dat mensen mogelijkheden krijgen aangereikt om aan problematische collega’s te laten weten wanneer ze zich slecht voelen, en om voor zichzelf en voor anderen op te komen.”
Een assertiviteitstechniek die centraal staat in het trainingsprogramma wordt DADA genoemd. Er zijn vier actiemogelijkheden: Direct ingrijpen (het gedrag frontaal uitdagen), Afleiding (de angel uit de situatie halen door het gesprek te onderbreken of van onderwerp te veranderen), Delegeren (hulp vragen aan anderen) en Aanhouden (een time-out nemen om na te denken, meer informatie verzamelen of advies inwinnen voordat u iets doet).
Lees ook
Schreeuwen. Lasteren. Knijpen. Wegkijken. Het falende leiderschap bij de omroepen
Deze handvatten zijn nodig ook, want vaak durven mensen er niets van te zeggen als een collega ongewenst gedrag vertoont. Machtsverhoudingen spelen daarbij een rol, want uit onderzoek blijkt dat in veel gevallen een leidinggevende de aanstichter is van dat gedrag. „Veel mensen kijken de andere kant op en verzinnen excuses om niets te doen”, zegt Solder. „Want het is veel verleidelijker om jezelf wijs te maken dat er niets aan de hand is. Maar dit is hoe normalisatie plaatsvindt. Dus je moet eerst vaststellen dat er sprake is van ongewenst gedrag. Dit vereist bepaalde technieken. Vervolgens reiken we mogelijkheden aan om te reageren. Want er zijn twee redenen voor passiviteit: het gevoel dat je te weinig, of juist te veel opties hebt.”
Een jaar na de ontwikkeling van Active Bystander won de training een hoog aangeschreven Britse prijs voor organisatieverandering, wat veel media-aandacht opleverde. Na het Imperial College boden meer universiteiten de training aan, waaronder in Nederland. Daarna volgden andere sectoren, zoals financiële instellingen, wetenschappelijke instituten, advocatenkantoren, musea, scholen, en media.
Schandalen
De reeks schandalen rondom grensoverschrijdend gedrag in verschillende sectoren heeft de bewustwording van het probleem versneld, waarbij sommige organisaties progressiever zijn dan andere. Solder: „Hoe vooruitstrevend organisaties ook zijn, velen krijgen vroeg of laat te maken met problemen rondom ongewenst gedrag. En die helpen ze vaak om in te zien dat het noodzakelijk is dat werknemers zich durven uit te spreken tegen zulk gedrag, en dat ze moeten weten hoe ze dat moeten doen en wat ze moeten zeggen.”
„Het is bijvoorbeeld effectiever om tegen je baas te zeggen dat hij ervoor zorgt dat je je gepest voelt, dan alleen maar te zeggen ‘jij pest mij’”, legt Solder uit. „Je weet hoe je je voelt – en niemand kan je vertellen dat je ongelijk hebt. Als je daarentegen iemand ervan beschuldigt je te pesten, kan hij of zij eenvoudigweg zeggen: ‘Nee, dat doe ik niet’.”
Toch is de training alleen niet genoeg om een cultuurverandering op gang te brengen binnen een organisatie, benadrukt Solder. Daar is meer voor nodig. De verandering moet gedragen worden door het bestuur, dat de lessen van de training moet verankeren in de organisatie. „Het is van belang om geregeld intern te onderzoeken of werknemers zich veilig voelen en of ze de technieken van de training hebben toegepast”, zegt Solder.
Omdat de schandalen in Hilversum veel media-aandacht kregen, lijkt grensoverschrijdend gedrag vaker voor te komen in de mediasector. Maar dat is volgens Solder niet het geval. „Als ik spreek met klanten in de mediasector, dan denken ze dat slecht gedrag een groter probleem is in de media dan waar dan ook. Er wordt dan gewezen op de grote ego’s die erbij betrokken zijn, vanwege de bekendheid die veel mensen hebben, en de onzekerheden die dat kan veroorzaken. Maar die dingen komen ook voor in andere sectoren, zoals de financiële sector en de advocatuur.”
Onzekerheid
Als voormalig mediaproducent kent Solder de structurele problemen in de mediawereld, zoals de grote hoeveelheid kortlopende contracten en de ondoorzichtige besluitvorming over programma’s. „Veel redacteuren hebben een contract voor de duur van het programma”, zegt Solder. „Als het programma stopt, zijn ze hun baan kwijt. Dit zorgt voor onzekerheid en geeft leidinggevenden veel macht. Ik heb ernstig machtsmisbruik meegemaakt in mijn tijd bij de BBC. En ik rapporteerde het. Maar ik weet hoe moeilijk dat is voor veel mensen. Want ik had een leidinggevende positie. Als jonge redacteur was dat veel moeilijker geweest.”
Volgens Solder zijn er bepaalde zaken die structureel moeten veranderen in de mediasector, als die serieus werk wil maken van het uitbannen van grensoverschrijdend gedrag. „Media-organisaties moeten duidelijk maken dat beroemdheden, zoals presentatoren, niet onaantastbaar zijn. Dat voor hen dezelfde regels gelden als voor alle andere medewerkers. We weten wel dat programma’s vallen of staan met de presentator, maar dat betekent niet dat ze als goden moeten worden behandeld.”
